There

Tot 5 september presenteerde het Van Goghmuseum Amsterdam Kleur als taal, een overzicht van schilderijen, tekeningen, teksten, tapijten en leporello’s van Etel Adnan, de Frans-Libanese dichter en essayist. Adnans schilderijen werden op de documenta 2012 voor het eerst met succes getoond en brengen inmiddels grote bedragen op. Om de intensieve kleuren in pure pigmenten, de op het eerste oog simpele composities en de aanstekelijke kordaatheid van deze keuzes te absorberen, bezoek ik de tentoonstelling twee keer. Tijdens de voorbereiding van deze tentoonstelling overlijdt de veelzijdige, krachtige kunstenaar op 96-jarige leeftijd. Van een vriendin krijg ik de bundel There. Ik schrijf Etel Adnan een brief. 

Etel,

There is de titel van je prozagedicht uit 1997, betekent there daar waar je niet bent? Aan de overkant? Aan gene zijde?

Aan het eind leest de bundel als een hang naar een andere staat van zijn. Ruimte en tijd zijn gegevens die niet vast te pakken zijn. Zo ook het begrip daar, met een gevoel van ergens daar te zijn, in het rijk van dood en liefde, even ongrijpbaar als aanwezig. Je schreef al, poëzie, voordat je ook ging tekenen en schilderen. Met sterke pigmenten, dichte kleurvlakken en in heldere composities. Zo is je taal ook. Compact, dicht, dense. Bij de eerste lezing zie ik nog geen kleur omdat er zoveel betekenis in je woorden verscholen zit. Ik ga dus door je woorden en zinnen heen naar andere gebieden en blijf niet aan de oppervlakte van de regels hangen. Ik denk aan van alles als ik je prozadicht lees. Aan oude Griekse epi. Aan Sappho. Aan Romeinse oorlogsverslagen. Aan Perzische sprookjes. Maar vooral aan de nietigheid van een mens tegenover het grote verdwijnen, het er niet meer zijn, dat wil zeggen aan leven dus, aan aanwezigheid en ongrijpbaar zijn. Maar vooral aan dood, als afwezigheid en tastbaarheid. Ik denk aan de berg die je fascineerde en je zo vaak hebt geschilderd. Ik bedacht dat het uit-ein-de-lijk niet uitmaakt wat je als onderwerp neemt, maar dat het gaat om de manier waarop je ernaar kijkt. Dat je als kijker het gevoel krijgt, de misplaatste of terechte indruk dat je het zelf ook kan, want het is niets persoonlijks, het is iets universeels. Universeel omdat het buiten jezelf om een leven leidt, een bestaan heeft geleid en zal leiden. De ruimte tussen onderscheid in het zelf en de ander, een scheiding tussen licht en donker, een verschil tussen hier en daar, een tijd tussen toen en nu, wordt opgeheven in je schrijven, There.

Until 5 September, the Van Gogh Museum Amsterdam presented Colour as Language, a retrospective of paintings, drawings, texts, tapestries and leporellos by Etel Adnan, the French-Lebanese poet and essayist. Adnan’s paintings were first successfully shown at the documenta 2012 and now bring in large sums of money. To absorb the intense colours in pure pigments, the seemingly simple compositions and the infectious boldness of these choices, I visit the exhibition twice. While preparing for this exhibition, the versatile, powerful artist dies at the age of 96. From a friend, I receive the collection There. I write Etel Adnan a letter.

There, the title of your prose poem from 1997, means there where you are not? On the other side? Beyond?

By the end, the collection reads like a yearning for another state of being. Space and time are data that cannot be grasped. So is the notion of there, with a sense of being somewhere there, in the realm of death and love, as elusive as it is present. You were writing, poetry, before you also started drawing and painting. With strong pigments, dense areas of colour and in clear compositions. So is your language. Compact, close, dense. On first reading, I don’t yet see colour because there is so much meaning hidden in your words. So I move through your words and sentences to other areas and don’t linger on the surface of the lines. I think of all kinds of things when I read your prose poem. To ancient Greek epi. To Sappho. To Roman war records. To Persian fairy tales. But especially of the futility of a human being in the face of the great vanishing, the no longer being there, that is, of life thus, of presence and intangibility. But especially to death, as absence and tangibility. I think of the mountain that fascinated you and you painted so often. It occurred to me that, in-the-end, it doesn’t matter what you take as your subject, it’s about the way you look at it. That as a viewer you get the feeling, the misplaced or justified impression that you can do it yourself, because it’s nothing personal, it’s something universal. Universal because it leads a life outside yourself, has led and will lead an existence. The space between distinction in self and other, a separation between light and dark, a difference between here and there, a time between then and now, has been lifted in your writing, There.