Tussen kunst en cash

Hoe geld de Nederlandse kunstwereld corrumpeert door Pieter van Os & Arjen Ribbens, DasMag, 2021

Naast drager van schoonheid is kunst in de jaren 2000+ tot beleggingsvehikel, strategie voor waardevermeerdering en zelfs onderhandelingsinzet voor criminelen verworden. De handel in grote namen is een ronduit lelijke uitwas van kunst in de vorm van een aandachttrekkende biljoenenindustrie. In Tussen kunst en cash brengen Pieter van Os en Arjen Ribbens (zich steeds eensgezind ‘wij’ noemend) door zorgvuldig onderzoek een scala van schimmige praktijken in de kunstwereld naar voren. Daarbij houden de auteurs ook zichzelf tegen het licht. De NRC bracht al eerder wantoestanden in de kunstscene en -handel in de openbaarheid. De kunst zelf blijft buiten schot, gelukkig, en de liefde van de lezer voor kunst wordt ook niet bedreigd, laat staan aangetast. Als kunsthistoricus werd ik wel erg nieuwsgierig naar namen die in sommige gevallen niet vermeld worden (vooral van stafleden van het Stedelijk, maar ook van verzekeraars en veiligheidsagenten natuurlijk) maar deze anonimiteit doet niets af aan de waarachtigheid. Door telkens te vragen naar feiten waarin geld (zelfs in de vorm van kunst waar niet eens naar gekeken wordt) als smeermiddel fungeert, spreekt er een voortdurende aanwezigheid van adrenaline uit die gestroomlijnd wordt binnen het grondig onderbouwd relaas van spannende avonturen, met een onverkwikkelijk lelijke materie (de nieuwe functie van kunst als alternatief voor aandelen, goud en bitcoins) als onderwerp.

Hoe hebben de twee het aangepakt? Het boek heeft verschillende invalshoeken die in dertien hoofdstukken wisselende perspectieven geven waardoor het als geheel meer dan sensatie wordt. Als personages in een machtsspel worden ze opgevoerd: de museumdirecteur (Beatrix Ruf), de ontzamelaar (Familie van Oranje), de kunsthandelaar (Jan Six), de kunstdetective (Arthur Brand) e.a. Door onrechtmatige verkopen, belangenverstrengeling en schimmige handelspraktijken hebben deze hoofdrolspelers al eerder het nieuws gehaald. In hun kielzog zijn voor Tussen kunst en cash ook zoveel mogelijk medespelers gepolst en ondervraagd zodat hoor en wederhoor een uitputtende argumentatie oplevert. De aandacht van de lezer wordt vastgehouden en zelfs voortgestuwd doordat de waarheidszoekers als twee niet loslatende terriërs voortrazen. En in stijl hiermee met behulp van cliffhangers en smaakmakende intro’s in kordate en humoristische stijl schrijven. Als je al niet benieuwd was naar wat er óók in de kunstwereld speelt, word je het wel tijdens en door het lezen van Tussen kunst en cash. De gretige onderzoekers grijpen actoren en factoren als fanatieke kunst- maar eigenlijk feitenverzamelaars aan, en door die zorgvuldige behandeling wordt de lezer ook steeds meer gegrepen. Een breed en diep grid van wederzijds afhankelijke belanghebbenden ontstaat dat enorm vertakt is en als verrassende bijvangst heeft dat er naast zoveel informatie en inzicht in processen naar nog meer onthullingen en oplossingen voor deze mechanismen in baatzuchtig gedrag wordt verlangd. De lezer gaat -uiteindelijk- snakken naar een stuwmeer-stoppende conclusie die in grote lijnen voorstellen doet ter preventie van corruptie waarin kunst, in plaats van mooi en innerlijk waardevol, een lelijk middel van machtsvertoon wordt.  Dit boek geeft genoeg grondstof om naïviteit en wegkijken te voorkomen daar waar kunst met grote hoeveelheden geld en belangen wordt verstrengeld.